नेपाल टाईम्स 
काठमाडौं । निरन्तर घाटामा गएपछि करिब १२ वर्ष बन्द भएर पुनः सञ्चालनमा आएको साझा यातायात फेरि विगतमै बाटोमा फर्किने संकेत गरेको छ । कमजोर व्यवस्थापन र उच्च व्यवस्थापनकै शंकास्पद गतिविधिका कारण साझाको घाटा वर्षैपिच्छे बढ्दै गएसँगै सिञ्चित नोक्सान चुलिँदा साझाले सोही बाटोको पुनरावृत्तिको संकेत गरेको हो ।
आर्थिक वर्ष २०७२/७३ मा १ करोड ९८ लाख रुपैंया नाफा कमाएको साझाले २०७३/७४ देखि निरन्तर घाटा व्यहोर्दै गएको छ । साझाको कार्यसञ्चालनमा सुधार हुनुको सट्टा झन् फितलो हुँदै गएपछि चालु आर्थिक वर्ष समेत थप नोक्सान बेहाेर्ने सम्मावना छ ।
साझाले आर्थिक वर्ष २०७३/७४ मा १ करोड ८२ लाख रुपैंया खुद घाटा बाेहाेरेकाे थियाे । त्यस्तै, २०७४/७५ मा १ करोड ७८ लाख घाटामा गएको भएकाे वित्तीय विवरण उल्लेख छ ।
बस सञ्चालनमै घाटा
दैनिक रुपमा भरिभराउ यात्रु बोकेर काठमाडौंका प्रमुख रुटहरुमा गुड्ने साझा यातायातको प्रमुख कार्य मानिने यातायात सेवा नै घाटामा गएको देखिएको छ । बस सञ्चालनबाट मात्रै साझाले आर्थिक वर्ष २०७४/७५ मा २ करोड ९३ लाख रुपैंया घाटा व्यहोरेको छ । २०७३/७४ मा २ करोड ३४ लाख रुपैंया घाटा व्यहोरेको थियो ।
वार्षिक रुपमा बसहरुको संख्या थप्दै गएसँगै साझाको घाटा पनि थपिँदै गएको हो । साझाले जग्गा र भवनको भाडा तथा बसमा राखिएको विज्ञापनबापत आम्दानी गर्दा मात्रै खुद घाटाको आकार अघिल्लो वर्षको भन्दा कम भएको देखाएको हो । मुख्यतः बस सञ्चालन घाटा चुलिँदै जाँदा साझालाई फेरि विगतको जस्तै रुग्ण अवस्थामा पुर्याउने देखिएको छ ।
महानगर भित्र अधिक व्यस्त रुटहरुमा साझाले बस सञ्चालन गर्न अनुमति पाएको छ । ठूला बसहरु भएका कारण अन्य बसहरुको भन्दा तुलनात्मक रुपमा सञ्चालन लागत कम छ । सरकारी अनुदानमा बसहरू किनिएकाेले न ऋणकाे व्याज तिर्नु परेकाे छ, न लगानीकर्तालाइ लामांश दिनु परेकाे छ ।
साथै, सरकारले सित्तैमा दिएकाे जग्गा, भवन र पार्किङस्थल र पेट्रोलपम्प साझाकाे स्वामित्वमा छ । यी पूर्वाधारबाट साझाले अतिरिक्त आम्दानी गर्दै आएकाे छ । यस्ताे अवस्थामा साझा यातायात पुन घाटामा जानुलाई सरोकारवालाहरुले व्यवस्थापकहरूकाे नियत र क्षमतामा प्रश्न गरेका छन् ।
तर चुलिँदै गएको घाटाका सम्बन्धमा साधारणसभामा समेत अध्यक्ष कनकमणि दीक्षितले न त कुनै चिन्ता व्यक्त गरे न त त्यसलाई सुधार्ने प्रतिवद्धता नै । ६ पृष्ठ लामो लिखित मन्तव्य दिएका उनले केही समय साझाको विगत र वर्तमानमा खर्चदा अधिकांश समय काठमाडौं महानगरपालिका लगायतका ‘दातृ’ निकायहको प्रशंसामा नै खर्चिए । बरु उनले काठमाडौं महानगरपालिकालाई पैसा थप्न लगाएर थप २० ओटा बस सञ्चालनमा ल्याउने घोषणा गरे ।
सञ्चालन र व्यवस्थापनको मिलेमतोमा ‘ठगी’
साझामा सञ्चालक समितिका अध्यक्ष र व्यवस्थापनका प्रमुखको मिलेमतोमा घोटाला हुने गरेको स्रोतले जनाएको छ । साझालाई सेन्टिमेन्टसँग बेचेर आर्थिक लाभ उठाउन अध्यक्ष कनकमणि दीक्षित र प्रबन्धक महेन्द्रराज पाण्डेले संस्थालाई बन्धक बनाएको आरोप सरोकारवालाहरुले लगाएका छन् । ठूला डिलहरु अध्यक्षमार्फत् गरेर मिडिया स्ट्रन्ट फैलाउने र प्रवन्धकमार्फत् भित्रभित्रै संस्थालाई खोक्रो बनाउने योजनासहित लागेका कारण संस्था विगतकै स्थितिमा पुग्ने चिन्ता समेत साझा यातायातकै कर्मचारीहरुले गर्न थालेका छन् ।
दीक्षितहरुकै अव्यवस्था र बन्दीका कारण विगतदेखि नै साझाले दूरावस्था भोग्दै आएको थियो । यसै कारण करिब १३/१४ वर्षसम्म साझा पूर्ण रुपमा बन्द अवस्थामा रहन गयो । २०६९ देखि १६ ओटा बस किनेर पुनः सञ्चालनमा आएको साझा यातायातले बस थपिँदै जाँदा घाटा भने उचाल्दै लगेको हो ।
हाल साझामा चालक परिचालक बाहेक ४ जना स्थायी, १६ जना करार र ५ जना दैनिक ज्यालादारीमा कर्मचारी कार्यरत रहेकोमा करार र ज्यालादारीका कर्मचारीहरु समेत साझाको सेवा सुविधाप्रति सन्तुष्ट छैनन् । उनीहरु साझाले आफूहरुमाथि श्रम शोषण गरेको अप्रत्यक्ष रुपमा बताउँदै आएका छन् ।
महेन्द्र पाण्डे भन्छन्, ‘बस हेर्नुस्, आयव्यय किन चाहियो’
साझा यातायातका प्रबन्धक महेन्द्रराज पाण्डेले सूचना लुकाउने प्रयास गरेका छन् । पाण्डेसँग साझा यातायातको साधारणसभाबाट पारित वित्तीय विवरणसम्बन्धी सूचना माग गर्दा कनकमणि दीक्षितले महानगरपालिका र सरकारको भक्तिभावले ओतप्रोत गरेको मन्तव्य दिएर ‘यसैमा सबै छ, वित्तीय विवरण दिन मिल्दैन’ भन्दै सूचना लुकाउने प्रयास गरेका थिए ।
उनले आफ्नो कार्यालयबाट बाहिर निस्केर बसहरु देखाउँदै ‘बसहरु गुडिरहेका छन्, बन्दमा पनि सेवा दिइरहेका छौं, यतिभन्दा तपाईलाई किन चाहियो, यही लेख्नुस्’ भन्दै फर्काएका थिए । दीक्षितका विश्वासपात्र मानिएका पाण्डेले सूचनाको हकबमोजिम उपलब्ध गराउनुपर्ने सूचना समेत नदिएर सार्वजनिक निकायको गतिविधिको सूचना पाउने अधिकारबाट वञ्चित गराउने असफल प्रयास गरेका हुन् ।
स्थिर सम्पत्तिको चरम दुरुपयोग
साझा सहकारीको नाममा हरिहरभवनमा २२ रोपनी जग्गा र अत्याधुनिक भवन छ । तर ती जग्गाहरुबाट साझाले गरेको अाम्दानी जम्मा १ करोड ४७ लाख रुपैंया मात्र हो । अघिल्लो वर्ष १ करोड ५१ लाख रुपैंया त्यस्तो आम्दानी गरेकोमा यो वर्ष यो आकार झन् घट्न पुगेको हो ।
साझाले नेपाल टेलिकम, साझा पसल लगायत ५ व्यक्ति तथा संस्थालाई उक्त जग्गा र भवन भाडामा दिएको छ । तर पुल्चोकको मुख्य भागमा रहेको त्यति मूल्यको सम्पत्तिको उचित रुपमा परिचालन गर्न नसक्दा त्यसको ह्रासकट्टी खर्चभन्दा पनि आम्दानी कम देखिन गएको हो ।
सर्भाइभलको ग्यारेन्टीविनै महानगरको अर्को लगानी
त्यसो त घाटामा गएको साझामा लगानी थप्न सरकारी निकायहरुले गरेको हतारो समेत अचम्मलाग्दो छ । अघिल्लो दुई वर्षदेखि निरन्तर घाटामा रहेको संस्थामा लगानी थप्न काठमाडौं महानगरपालिका र ललितपुर महानगरपालिका सहित काठमाडौं उपत्यकाका केही स्थानीय तहले हतारो गरेका हुन् ।
नयाँ बसको सञ्चालन र नाफा वा कम्तीमा घाटा पूर्तिको सुनिश्चितता नै नगरी काठमाडौं महानगरपालिकाले साझालाई थप २० ओटा बस खरीद गर्न साझाको शेयर किनिदिने गरी सहमति गरिसकेको छ । अरु स्थानीय तहले समेत काठमाडौंकै पदचाप पछ्याउँदै लगानीमा हतारो देखाएका हुन् ।
हाल चुक्ता पुँजी ४२ करोड ६८ लाख रुपैंया रहेको साझा यातायातमा तीन तहका सरकार वा तिनका निकायहरुको जम्माजम्मी ९९.२३ प्रतिशत शेयर छ । बाँकी ०.७७ प्रतिशत शेयरमध्ये जगदम्बा गुठी, जगदम्बा प्रेस, मदन पुस्तकालय, साझा सेवा पसल, सम्यक बचत तथा ऋण सहकारी लगायत संस्थाहरु र १५४ जना शेयर सदस्यहरु समेतको स्वामित्व छ । ९९.२३ प्रतिशत लगानी गरेकाे सरकारी निकायलार्इ गुमराहमा राख्दै ०.७७ प्रतिशत सेयरधरीले सरकारी कब्जामा लिएका छन् ।
साझामा शेयर भएका संघसंस्थाहरु सबै दीक्षित परिवारकै लगानी भएका संस्थाहरु हुन् । त्यस्तै व्यक्तिगत शेयरधनीको शेयर हिस्सा ५००० रुपैंया देखि १ लाख ८० हजार रुपैंयासम्म छ । महानगरले हाल भएको ३५ प्रतिशत शेयर हिस्सालाई बढाउनेगरी साझामा ठूलो लगानी गर्दैछ ।विकासन्युज
