१५ पुष , विराटनगर।
हामी सन् २०२४ को अन्त्य र सन् २०२५ को सुरुवातको अन्तिम तयारीमा छौं । सन् २०२४ मा विश्वले धेरै क्षेत्रहरुमा ठूलो प्रगति गर्यो । जसले भविष्यमा सिंगो मानव जगतलाई धेरै फाइदा पुरÞ्याउनेछ। तर, यस वर्ष विश्वको काँधमा युद्धको दाग गहिरोसँग जोडिएको छ ।
आज विश्वका ९२ वटा देश साना–ठूला संघर्ष र युद्धबाट प्रभावित छन् । दोस्रो विश्वयुद्धपछि संसारमा आज जति युद्धहरू भएका छन् त्यति युद्धहरू कहिल्यै नभएको विश्लेषण गरिएको छ । कोभिड महामारीको समयमा संसारमा शान्ति र समृद्धि स्थापना गर्न विश्वजगतले सँगै लिएको प्रतिज्ञा भङ्ग भइरहेको छ।
रुस–युक्रेन, इजरायल–प्यालेस्टाइन, चीन–ताइवान, भारत–चीन, पाकिस्तान र मध्यपूर्वका अधिकांश देशहरू कुनै न कुनै प्रकारको युद्धको बीचमा छन्। २४ फेब्रुअरी २०२२ मा सुरु भएको रुस–युक्रेन युद्ध सुरु भएको लगभग तिन वर्ष भइसकेको छ।
सन् २०२४ को अन्त्यमा दुई देशबिच चलिरहेको युद्ध अलिक सुस्त हुँदै गएको देखिन्छ। यसलाई अमेरिकी चुनावमा डोनाल्ड ट्रम्पको विजयको परिणाम मान्न सकिन्छ, तर स्थितिमा धेरै सुधार भएको छैन। युक्रेनले आफ्नो कब्जामा रहेको ५४% भूभाग फिर्ता लिएको छ।
रसियाले अझै पनि देशको १८% ओगटेको छ। रुसले युक्रेनका सहरहरूमा बम प्रहार गरेर युक्रेनको मेरुदण्ड तोड्न कुनै कसर बाँकी राखेको छैन। रिपोर्टका अनुसार यसले चाँडै युक्रेनमा हाइपरसोनिक मिसाइलले आक्रमण गर्ने योजना बनाइरहेको छ।
अर्कोतर्फ, युक्रेनले अब युद्धको मैदानमा सैनिकहरू भन्दा ड्रोनको मद्दत लिइरहेको छ। यसले रूसी जहाज र यसको पूर्वाधारमा ड्रोन आक्रमण बढाएको छ। २०२२ देखि २०२४ सम्म युक्रेनले लगभग २७८ अर्ब डलर सहयोग प्राप्त गरेको छ ।
तर, सहायता गर्ने देशहरूले पनि अहिले हात उठाउन थालेका छन्। दुई देशबिचको लडाइँमा ३० हजारभन्दा बढी सर्वसाधारण मारिएका छन्। ३५ लाखभन्दा बढी मानिस प्रभावित भएका छन्। ६० लाखभन्दा बढी मानिस युक्रेनबाट भागेका छन्। १० लाखभन्दा बढी मानिसलाई मानवीय सहायताको आवश्यकता छ।
रुसको संसद डुमाले सन् २०२५ का लागि १२६ अर्ब डलरको रक्षा बजेट स्वीकृत गरेको छ। यो कुल सरकारी खर्चको लगभग ३२.५ प्रतिशत हो। सिएनएनका अनुसार यो रकम गत वर्षको रक्षा बजेटभन्दा २८ अर्ब डलर बढी हो। यसैबीच, युक्रेनले रुसलाई कमजोर पार्न ठूलो मात्रामा ड्रोन हमलाको तयारी गरिरहेको बताइएको छ।
अर्कोतर्फ, युक्रेनले पश्चिमी देशहरूबाट आर्थिक र रणनीतिक समर्थन प्राप्त गरिरहेको छ। जर्मनीका चान्सलर ओलाफ स्कोल्जले ६८ करोड ४० लाख डलर मूल्यका सैन्य उपकरण उपलब्ध गराउने घोषणा गरेका छन्। यस्तो अवस्थामा २०२५मा युद्ध रोकिनेछ वा जारी रहनेछ भनेर भविष्यवाणी गर्न अलि गाह्रो छ ।
तर नयाँ वर्षमा अमेरिकी राष्ट्रपतिको पदभार ग्रहण गर्ने डोनाल्ड ट्रम्पले दुई देशबिचको युद्ध रोक्ने घोषणा गरेका छन्। ट्रम्पको हस्तक्षेपले युद्धको अन्त्य हुने अपेक्षा गरिएको छ। यस्तै हमासले सन् २०२३ अक्टोबर ७ मा इजरायलमा ठूलो आक्रमण गरेको थियो।
यसले इजरायल र प्यालेस्टाइनबिच वर्षौं लामो तनावमा आगोको रूपमा काम गरÞ्यो। आक्रमणको प्रतिक्रियामा इजरायली सेनाले गाजा पट्टीमा हवाई र भूमि आक्रमण सुरु गरÞ्यो। हमासले धेरै इजरायली र विदेशी नागरिकहरूलाई बन्धक बनायो भने केही मारिएका छन् । धेरै जना अझै बेपत्ता छन्।
अक्टोबर २०२३ देखि, गाजामा लगभग २० लाख मानिसहरू, कुल जनसंख्याको ८५%, आफ्नो घर छोडेर गएका छन्। हमासका अनुसार गाजामा मृतकको सङ्ख्या करिब ४२ हजार रहेको छ। तर त्यो आँकडा कति सही छ भनेर भन्न गाह्रो छ। दुई देशबिच चलिरहेको युद्धले सम्पूर्ण मध्यपूर्वलाई असर गरिरहेको छ।
लेबनानको हिजबुल्लाह सङ्गठनले पनि इजरायलविरुद्ध मोर्चा खोलेको छ। बदलामा, इजरायलले नसरुल्लाहसहित धेरै शीर्ष हिजबुल्लाह कमान्डरहरूलाई मारेको छ । सन् २०२४ मा इजरायलले एकैसाथ सात मोर्चामा लड्नु परेको छ। हमास र हिजबुल्लाहका अतिरिक्त यमन र सिरिया, इराक र मध्यपूर्वमा इरानका हुथी विद्रोहीहरूले पनि इजरेलविरुद्ध आक्रमण गरिरहेका छन् । अन्तर्राष्ट्रिय मध्यस्थकर्ताहरूले गाजामा युद्धविरामका लागि वर्षको अन्त्यमा हमास र इजरायलसँग वार्ता पुनः सुरु गरेको हमासका एक नेताले बताएका छन्। एउटा सम्झौताले १४ महिना लामो युद्धको अन्त्य हुने अपेक्षा गरिएको छ। अमेरिकाबाहेक धेरै देशहरूले पनि इजरायल–हमास युद्ध रोक्ने वकालत गरेका छन्। यसले सन् २०२५ मा मध्यपूर्वमा एउटा ठुलो युद्ध बन्द हुने अपेक्षा गर्न सकिन्छ।
पज
अर्काे छ सिरियाली गृहयुद्ध । विद्रोहीहरूले १० दिनको व्यापक आक्रमणमा सिरियाली राष्ट्रपति बशर अल–असदको शासन समाप्त गरे। राष्ट्रपतिले भागेर रसियामा शरण लिनुपरेको छ । उक्त हमलाको नेतृत्व इस्लामवादी लडाकु समूह हयात ताहरिर अल–शाम (एचटिएस) र टर्की समर्थित सिरियन नेसनल आर्मी (एसएनए) ले गरेको थियो।
नोभेम्बर ३० मा अलेप्पो कब्जा गरेपछि एउटा भीषण युद्ध सुरु भयो जसमा विद्रोहीहरूले डिसेम्बर ८ मा ठूलो विजय प्राप्त गरे। यो उथलपुथलले सिरियामा असद परिवारको ५० वर्षभन्दा लामो शासन र २०११ देखि चलिरहेको सिरियाली गृहयुद्धको लगभग अन्त्य भएको छ।
तर, सिरियाको अवस्था सामान्यभन्दा धेरै टाढा छ। गोलीबारी जारी छ। लामो समयदेखि युद्धमा रहेका कारण देशको आर्थिक अवस्था पनि राम्रो छैन। सिरियाका विभिन्न भागहरूमा विभिन्न समूहहरूको नियन्त्रण छ।
यता चीनले सन् २०२४ मा ताइवान नजिकै ठूलो मात्रामा नौसेना र वायुसेनाको गतिविधि बढाएको छ। यी गतिविधिहरू चीनको पूर्वी तट र पश्चिमी प्रशान्त महासागरमा सयौं किलोमिटरसम्म चलिरहेको छ। चीनले ताइवानमाथि बारम्बार आक्रमण प्रयास गरेको छ।
उसले ताइवानलाई आफ्नो क्षेत्रको हिस्सा मान्दछ र यसलाई जबरजस्ती विलय गर्न आह्वान गरेको छ। यस्तो अवस्थामा यदि दुई देशबिच युद्ध भयो भने यसमा अमेरिकाको उपस्थिती स्पष्ट छ। धेरै देशहरूले ताइवानलाई देशको रूपमा मान्यता दिँदैनन्, तर संयुक्त राज्य अमेरिका अनौपचारिक रूपमा ताइवानको प्रमुख समर्थक हो र यसलाई हतियार बेच्छ।
चीन यस कुराले आक्रोशित छ। विगत केही वर्षदेखि तनाव बढ्दै गएको छ । यद्यपि दुई देशबीच अहिलेसम्म कुनै औपचारिक आक्रमण भएको छैन। यद्यपि, दुई देशबिचको तनावले अर्को युद्ध सुरु हुने चिन्तालाई बढाइरहेको छ ।
दोस्रो विश्वयुद्धपछि उत्तर र दक्षिण कोरियाबिच बढ्दै गएको तनाव अक्टोबर २०२४ देखि झन बिग्रँदै गएको छ। उत्तर कोरियाले दक्षिण कोरियालाई राजधानी प्योङयाङमा ड्रोनबाट पर्चाहरू खसालेर आफ्नो हवाई क्षेत्र उल्लङ्घन गरेको आरोप लगाएको छ।
उत्तर कोरियाली नेता किम जोङ–अनकी बहिनी किम यो–जोङले दक्षिण कोरियालाई ध्वस्त पार्ने धम्की दिएकी छिन्। यसैबीच, दक्षिण कोरियाका राष्ट्रपतिले उत्तर कोरियामाथि विपक्षीले नरम रुप लिएको आरोप लगाउँदै देशमा मार्सल कानून लागू गरे ।
चौतर्फी विरोधपछि यसलाई हटाउनुपर्यो, तर दक्षिण कोरियाको आन्तरिक राजनीतिमा उथलपुथल छ। राष्ट्रपति युन सुक येओललाई महाभियोग लगाउन र पदबाट निलम्बन गर्न मतदान भयो । दक्षिण कोरियामा आन्तरिक उथलपुथलको बीचमा आउँदो वर्षमा उत्तर कोरियासँग यसको टकरावको सम्भावना बढ्न थालेको छ।
दक्षिण कोरियामा लोकतन्त्रको भविष्यका बारेमा पनि डर व्यक्त गरिएको छ। ४५ वर्षअघि मार्सल लको नतिजा देखेका दक्षिण कोरियाका नेताहरूले यस पटक समझदारी देखाएका छन्, तर २०२५ मा के हुनेछ भन्ने प्रश्न उठेको छ।
विवादित नागोर्नो–काराबाख क्षेत्रलाई लिएर आर्मेनिया र अजरबैजानबिच तनाव बढेको छ। यो रुस–युक्रेन वा इजरायल–हमास युद्ध जत्तिकै ठूलो नहुन सक्छ, तर सन् २०२४ मा पनि दुई देशबिच बिच–बिचमा आक्रमण र मृत्युको खबर आएको थियो।
चार दशकभन्दा बढी समयदेखि मध्य एसियामा आर्मेनिया र अजरबैजानबीच चलिरहेको क्षेत्रीय विवाद र जातीय द्वन्द्वले नागोर्नो–काराबाख क्षेत्रको सामाजिक–आर्थिक र राजनीतिक विकासमा उल्लेखनीय असर पारेको छ। यो युद्ध अन्त्य गर्न धेरै देशहरूको मध्यस्थता प्रयासहरू व्यर्थ भएका छन्।
सन् १९४७ मा स्वतन्त्र भएदेखि नै भारत र पाकिस्तानबिचको सम्बन्ध तनावपूर्ण छ। यो अवस्था २०२४ मा पनि यथावत देखियो । आतङ्कवाद, सीमा झडप र राजनीतिक भिन्नताले दुई देशबीचको सम्बन्धलाई असर गरेको छ। दुई देशबिच सञ्चारको माध्यम मानिने खेल (क्रिकेट) पनि अहिले तनावमा परिणत भएको छ।
सन् २०२४ मा सीमामा दुई देशबिच युद्ध जस्तो अवस्था छैन, तर तनाव घटेको भन्न सकिन्न । यता सन् २०२४ मा भारत र चीनबिचको स्थितिमा सुधार आएको छ। वास्तविक नियन्त्रण रेखामा २०२० पूर्वको यथास्थिति पुनस्र्थापित गर्न दुई देश सहमत भएका छन् । २०२४मा दुवै देशले सीमाबाट सेना फिर्ता बोलाएका छन् ।
पछिल्ला केही वर्षहरूमा युद्धहरूमा सबैभन्दा ठूलो परिवर्तन नयाँ प्रविधिहरू हुन् । ड्रोन र आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्सजस्ता प्रविधिको प्रयोग बढ्दै गएको छ। सन् २०१८ देखि २०२३ सम्ममा ड्रोन प्रयोग गर्ने देशहरूको सङ्ख्या १६ बाट बढेर ४० पुगेको छ, जुन १५०% को वृद्धि हो।कम्तिमा एउटा ड्रोन आक्रमण गर्ने चरमपन्थी समूहहरूको संख्या उही अवधिमा ६ बाट ९१ मा बढेको छ । यो १४००% भन्दा बढीको वृद्धि। ड्रोन हमलाको सङ्ख्या पनि निकै तीव्र गतिमा बढेको छ। सन् २०२३ मा ४,९५७ ड्रोन आक्रमण भएको थियो भने सन् २०१८ मा यो संख्या ४२१ मात्र थियो।
अर्कोतर्फ, उत्तर कोरिया र मध्यपूर्वका धेरै देशहरूले शत्रु देशलाई हानि पुर्याउन डिजिटल सेना तयार पारिरहेका छन्। यस बाहेक सन् २०२४ मा विश्वले धेरै अन्य गम्भीर सङ्कटहरूको सामना गरÞ्यो। संसारभरि धेरै महत्त्वपूर्ण घटनाहरू भएका छन्।
यी घटनाहरू प्रभावशाली मात्र थिएनन्, तर तिनीहरूको प्रभाव लामो समयसम्म देखिने छ। सन् २०२४ मा धेरै ठाउँमा प्रकृतिको प्रकोप भोग्नुपरेको थियो । सन् २०२४ मा टोकियोमा ७.८ म्याग्निच्युडको भूकम्प गएको थियो।
भूकम्पले सयौँ मानिस मारिए र हजारौँ घरबारविहीन भए। भूकम्पपछिको झट्काले जापान मात्रै होइन, अमेरिकादेखि अफगानिस्तान, नेपालसम्म विश्वका सबै भागमा आतङ्क फैलाएको छ। अर्काे छ आप्रवासी संकट ।
अफ्रिका र मध्यपूर्वका धेरै भागहरूमा जारी द्वन्द्व र अस्थिरताले आप्रवासी सङ्कटलाई गहिरो बनाएको छ। आप्रवासीहरूले भरिएको डुङ्गा समुद्रमा डुब्दा सयौं मानिसहरूको मृत्यु भएका छन् । यस्तै कोभिड–१९ को नयाँ भेरियन्टसँगै सन् २०२४ मा अर्को घातक महामारी फैलियो।
महामारीले अफ्रिका र एसियाका धेरै भागहरूलाई असर गरेको छ। विश्व स्वास्थ्य सङ्गठनका अनुसार जुन १२,२०२४ सम्म विश्वभर मंकीपक्सका ९७ हजार २८१ केसहरू रिपोर्ट गरिएको थियो। मंकीपक्सका कारण २०८ जनाको ज्यान गएको छ।
यस्तै अफ्रिकाका धेरै भागहरूमा इबोला र अन्य सङ्क्रामक रोगहरूको प्रकोप यसवर्षपनि जारी रह्यो । सन् २०२४ मा विश्वभर प्रदूषणको स्तर पनि बढेको छ। चीन, भारत र अन्य विकासोन्मुख देशहरूमा प्रदूषणका कारण स्वास्थ्य समस्या बढेको छ।
यस्तै जलवायु परिवर्तनले हिमनदी पग्लिने, बढ्दो समुद्री सतह र अधिक प्राकृतिक प्रकोपहरू निम्त्याएको छ। जलवायु परिवर्तनसम्बन्धी एक नयाँ विश्लेषणात्मक अध्ययनले विश्वव्यापी तापक्रम २ डिग्री सेल्सियसभन्दा बढी भएमा अर्को शताब्दीमा एक अर्ब मानिसको मृत्यु हुने दाबी गरेको छ ।
युद्ध र विपत्तिले गिजोलेको २०२४ संसारका लागि सम्झनुपर्ने चुनौती र परिवर्तनको वर्ष रह्यो। तर, हरेक अन्धकारको अन्त्यसँगै नयाँ सूर्यको उदय हुन्छ । २०२५ को भोलिको पहिलो सुर्याेदयसँगै हामीसँग आशा, शान्ति र पुनर्निर्माणका अनेक अवसर आउनेछन् ।
यस अतीतलाई पाठको रूपमा लिएर, नयाँ यात्रा सुरू गर्ने समय आएको छ । समग्रमा वर्ष २०२४ तपाइँका नजरमा कस्तो रह्यो र २०२५ बाट के अपेक्षा गर्नु भएको छ, आफ्ना धारणाहरु अवस्य ब्यक्त गर्नुहोला ।
