सूर्यबाट सित्तैमा पाइने उर्जा कहिले सदुपयोग गर्ने ?

२४ पुष,विराटनगर ।
राजसी हिमालय र प्राचीन तालहरूसहितको मनमोहक परिदृश्य भएको नेपाल लामो समयदेखि पर्यटकहरूको लागि विश्वव्यापी चुम्बक बनेको छ । नेपालको चौथो ठूलो क्षेत्र रहेको पर्यटन उद्योग रोजगारीको महत्वपूर्ण स्रोत हो । केन्द्रीय तथ्याङ्क विभागका अनुसार यस क्षेत्रले ३ लाख ७१ हजार भन्दा बढी रोजगारी सृजना गर्दछ ।

तर, जलवायु परिवर्तनका प्रतिकूल प्रभावहरूले राष्ट्रको अर्थतन्त्रको यो आधारशिलामा ठूलो खतरा निम्त्याएको छ । विश्वको कुल कार्बन उत्सर्जनमा नेपालले मात्र ०.०२% योगदान गरेको भए तापनि जलवायु परिवर्तनका परिणामहरू डरलाग्दो रूपमा देखिएका छन् ।

भर्खरै संयुक्त अरब इमिरेट्समा सम्पन्न कोप २८ शिखर सम्मेलनमा प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डले तीन दशकमा नेपालले आफ्नो हिउँले ढाकिएको क्षेत्रको एक तिहाइ गुमाएको र आगामी वर्षहरूमा अझै पग्लने क्रमले तीव्रता पाउने भन्दै चिन्ता ब्यक्त गर्दै ग्लोबल वार्मिङविरुद्धका उपायहरू लागू गर्नुपर्नेमा जोड दिएका थिए ।

त्यसको केही समय मात्रै नेपाल भ्रमणमा आएका संयुक्त राष्ट्र संघका महासचिव एन्टिनियो गुटेरेसले समेत सगरमाथा क्षेत्रमा पुगेर जलवायु परिवर्तनले नेपाललाई पारेको असरका बारेमा विश्वको ध्यानाकर्षण गराएका थिए। नेपालको आर्थिक अवरोधलाई ध्यानमा राख्दै, जलवायु परिवर्तनविरुद्ध लड्नका लागि ठूला परियोजनाहरूले पर्याप्त रकमको मात्र माग गर्दैन यसका लागि बलियो योजना र सरकारको तर्फबाट ठूलो प्रतिबद्धता पनि माग गर्दछन् ।

जुन पक्षहरू विगतका पहलहरूमा प्रायः अभाव देखिएको थियो। तर, त्यस्ता चुनौतीहरूको सामना गर्दा पनि नेपालले जलवायु परिवर्तनलाई सम्बोधन गर्न प्रभावकारी कदम चाल्न सक्छ। बाढी, भूकम्प, पहिरो र हिमताल प्रकोप बाढीजस्ता प्राकृतिक प्रकोपसँग सम्बन्धित वातावरणीय जोखिमका बाबजुद नेपाल विद्युत उत्पादनका लागि जलविद्युतमा धेरै निर्भर छ।

भर्खरैको मेलम्चीको बाढीले नेपालमा पानी सम्बन्धी आयोजनाहरूमा भएका कमीकमजोरीहरूको स्मरण गराउने काम गरेको छ । तथापि, त्यहाँ आशा छ । जलविद्युतबाट सौर्य उर्जामा केन्द्रित हुनु दिगो विकल्प हो । सौर्य ऊर्जा स्थापना र मर्मतसम्भार लागत–प्रभावी मात्र होइन यो पर्यावरण अनुकूल पनि छ।

सडक र बाँधको निर्माण जस्ता महत्वपूर्ण परिवर्तनहरू आवश्यक पर्ने जलविद्युत परियोजनाहरूको विपरीत, सौर्य प्रतिष्ठानहरूलाई अवस्थित स्रोतहरू प्रयोग गर्ने लोकाचारसँग मिलाएर न्यूनतम पूर्वाधार परिवर्तनहरू आवश्यक पर्दछ। यसका लागि नेपालमा आर इनर्गाे (REnergo )ले महत्वपूर्ण काम गर्दै आएको छ ।

आर इनर्गाे कार्बन उत्सर्जन कम गर्न र जलवायु परिवर्तन विरुद्ध लड्न सौर्य उर्जाको प्रयोगमा च्याम्पियन मानिन्छ । हरियाली नेपाल बनाउने प्रतिबद्धता वमोजिम यसले गण्डकी प्रदेश र लुम्बिनी प्रदेश जस्ता क्षेत्रका विभिन्न भागमा गरी ३० मेगावाट विद्युत् उत्पादन गरिसकेको छ । यसका नेपालभर अझ ठूला क्षमताका योजनाहरु पाइपलाइनमा रहेका छन् ।

आर इनर्गाेले नेपालले सौर्य उर्जातर्फ ध्यान दिन सके जलवायु परिवर्तनबाट उत्पन्न चुनौतीहरूलाई सम्बोधन गर्न महत्त्वपूर्ण प्रभाव पार्न सक्ने बताएको छ । सूर्यको शक्तिलाई सदुपयोग गरेर सहयोगी नीति र रणनीतिक लगानीको कार्यान्वयनबाट सौर्य उर्जाले नेपालको प्राकृतिक सम्पदाको संरक्षण मात्रै गर्दैन, अझ दिगो र जीवन्त भविष्यको लागि मार्ग प्रशस्त गर्न सक्नेछ ।

नेपालमा २१ हजार मेगावाट विद्युत सौर्य उर्जाबाट उत्पादन गर्न सकिने संभावना छ। अर्काे तर्फ सौर्य ऊर्जा जहाँ–जहाँ लोड छ त्यहिँ उत्पादन गर्न सकिन्छ । घर घरमा ऊर्जा आवश्यक पर्छ सौर्य ऊर्जा पनि घरको छतमा पाता राखेर उत्पादन गर्न सकिन्छ । औद्योगिक क्षेत्रमा ऊर्जाको आवश्यकता पर्छ, त्यहाँ पनि उद्योगको छतमा सोलार पाता राखेर उद्योगलाई चाहिने ऊर्जा उत्पादन गर्न सकिन्छ ।

यो हिसाबले सौर्य ऊर्जाको एकदमै महत्वपूर्ण भूमिका हुन्छ र नेपालमा यसको ठूलो सम्भावना पनि रहेको छ । अर्काेतर्फ भारतसँग विद्युत व्यापारको ऐतिहासिक सम्झौताले नेपालमा उत्पादित विद्युत अब खेर नजाने सुनिश्चित भएकाले वैकल्पिक उर्जाका रुपमा सौर्य उर्जाको महत्व बढेको छ । सूर्यबाट सित्तैमा पाइने उज्यालोलाई उर्जामा रुपान्तरण गर्न सके यसले विश्व परिवेसमा ठूलो माग धान्न सक्नेछ भने नेपालीको समृद्धिको सपना चाडै पूरा गर्नेछ ।